Bức tượng khắc họa hình ảnh một người mẹ đang bước lên phía trước, tay phải giương cao thanh kiếm, mặt ngoảnh ra sau kêu gọi những người dân của đất nước Liên Xô hãy tiến lên đánh đuổi giặc thù. Chiều cao tổng cộng của tượng đài là 85 mét với phần thanh kiếm cao 33 mét và phần thân người mẹ cao 52 mét. Tượng Mẹ Tổ quốc được đặt trên một bệ nhỏ cao 2 mét, chiếc bệ nhỏ này lại nằm trên một bệ lớn hơn cao 16 mét được chôn chìm trong lòng đất. Bức tượng không được "dán" vào bệ mà nó đứng vững chỉ nhờ vào trọng lượng lớn cùng ma sát giữa tượng với thân bệ. Khối lượng của bức tượng lên đến khoảng 8.000 tấn. Từ chân đồi lên bức tượng, người tham quan phải đi 200 bậc thang tượng trưng cho 200 ngày chiến đấu bảo vệ và giải phóng thành phố Stalingrad.[1][2][3][14]

Để xây dựng bức tượng (không tính phần bệ), người ta đã phải huy động đến 5.500 tấn bê tông cùng 2.400 tấn vật liệu kim loại. Độ dày của lớp bê tông bao ngoài tượng chỉ chừng 25–30 cm. Trong lòng bức tượng là một kết cấu gồm nhiều ô trống, buồng trống và phòng, giống như một tòa nhà. Độ bền của cấu trúc này được duy trì bởi 99 dây thép kéo căng.

Thanh kiếm trên tay phải của bức tượng ban đầu có cân nặng 14 tấn và được làm từ thép không rỉ và titan. Tuy nhiên khối lượng quá lớn cùng với tác động mạnh của gió (gây ra bởi kích thước lớn của nó) đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến độ bền vững của toàn bức tượng. Đồng thời, sự biến dạng trong cấu trúc của thanh kiếm gây ra bởi sự dịch chuyển của các tấm titan cũng tạo ra nhiều âm thanh khó nghe cho người xung quanh. Vì vậy, trong lần trùng tu năm 1972, một thanh kiếm mới làm bằng thép flo hóa đã được đặt vào thay thế cho thanh kiếm cũ. Lưỡi của thanh kiếm mới cũng được có nhiều lỗ để làm giảm áp lực của gió. Trong lần trùng tu năm 1986, thành phần bê tông cốt thép của tượng đã được gia cố thêm theo kiến nghị của nhóm chuyên gia thuộc Viện nghiên cứu khoa học về bê tông và bê tông cốt thép đứng đầu bởi R. L. Serykh[15].

Hình tượng nguyên mẫu của tượng đài

Theo nhiều nguồn tin khác nhau, có nhiều giả thiết về hình tượng nguyên mẫu của tượng đài Mẹ Tổ quốc kêu gọi. Ba trong số đó là: Anastasi Antonovna Peshkova, một nữ giáo viên tại Barnaul[16], Valentina Izotova, một nữ nhân viên phục vụ ở nhà hàng[17], hoặc Yekaterina Grebneva, một nữ vận động viên thể dục nhịp điệu[18]. Theo Izotova, trong thời gian là mẫu cho bức tượng bà đã phải khỏa thân và chồng của bà tỏ ra không hài lòng về việc này, tuy nhiên bản thân Izotova không thấy phiền phức lắm mà trái lại bà còn thấy tự hào vì đã tham gia phục vụ cho công trình vĩ đại này[19]. Một số ý kiến khác cho rằng các bức phù điêu tại Khải hoàn môn Paris và Tượng thần chiến thắng Samothrace cũng là cảm hứng cho tượng đài Mẹ Tổ quốc.

Tình trạng sụt lún của tượng đài

Trong thời gian gần đây, mực nước ngầm tại khu vực tượng đài có sự thay đổi, điều đó dẫn đến phần nền đất của tượng đài cũng dịch chuyển theo, gây ra hiện tượng sụt lún nghiêm trọng của tượng.[2] Theo các tính toán, tượng đã di chuyển 20 cm và do tượng không được "dán" vào bệ mà chỉ đứng vững nhờ trọng lượng của nó, việc dịch chuyển thêm nữa sẽ khiến bức tượng đổ sập. Tuy chính quyền địa phương không đồng ý với nhận định rằng tượng đài đang gặp nguy hiểm, các công tác bảo tồn và sửa chữa tượng đã được tiến hành vào năm 2010.[14][20]